ريشه شناسي زبان تركي

زبان سند هويت هر ملتي است . سندي كه اثبات آن تبلور ذات هر خلقي است. در واقع موجوديت هر ملتي در اين كره خاكي نشانگر حضور زباني اوست. زباني كه مورد تكلم واقع مي شود از طريق اصوات، هجاها و آثار مكتوب سند زنده اي بر جاي مي- گذارد، سندي كه جزيي از ميراث بشري است و بر همه انسانهاي فكور است كه از موجوديت ، حق حيات و فضاي تنفسي آن زبان در ابعاد گوناگون مدافعه نمايند. 

اين سند در وجود فيزيكي و آثار معنوي ميليونها انساني حك شده كه به آن زبان سخن ميگويند.بنابراين رسميت هر زباني را نه حاكمان، بلكه خود ملتي كه به آن زبان لب مي گشايند، تعيين مي كنند. پس به سخني، هر زبان براي ملت صاحب زبان رسمي است. زبان ضمنا آ ئينه اي است كه هر ملتي خود را، در گذرگاه تاريخ، در آن مشاهده مي كند. اين سند زنده در آئينه تاريخ جهان مي درخشد هر چند كه عده اي بخواهند اين سند و اين آئينه را مخدوش و تيره ببينند.

زبان هيچ ملتي در عرف بين الملل نيازي به اثبات ندارد، بزرگترين دليل وجودي هر زباني حضور ملتي است كه به آن زبان تكلم مي كنند و با اين طريق كاروان تمدن بشري را غنا مي بخشند، خواه اين متكلمين زباني ميليوني باشد يا كمتر. كميت در عرصه موجوديت زباني زياد مورد اختلاف نيست. زبان ها با تفاوتهاي خويش موزائيك زيبائي از ملل و نحل در جهان پديد آورده اند، جهاني كه در مواردي قدرتمندان بر آن شده اند اين سند هويت و اين آئينه زلال بشري را مكدر كنند. زباني كه نه فقط كدهاي بيجان و حرفهاي قراردادي الفبا، كه روح و روان مردمي را در يك مقطع تاريخي نشان مي دهد. اين همان زباني است كه من با آن بزرگ شده ام، زباني كه ترنم كننده آمال و آرزوهاي يك ملت اصيل است. خوب اين زبان چيست و زبان چه جايگاهي در جامعه بشري دارد؟ اما قبل از همه، .در همين ابتدا بايد به فهرستي از فاكتها و حقايق اشاره شود تا خواننده دقيق با برخي از بد يهييات زبانشناسي آشنا شود.

- زبانها در عين تفاوتهاي ريشه اي از مشابهتهاي زيادي برخوردارند.

- زبانها از نظر ساختاري در گروههاي مشابه طبقه بندي ميشوند.

- زبانها همواره در طول زمان در داد و ستد بوده و متاثر از يكديگر بوده اند.

- برخي از زبانها به سبب تهاجمات استعماري و فقر فرهنگي در معرض نابودي قرار دارند.

- علي رغم اختلافات عجيب و قريب بين زبانها و كدهاي آنها، زبانها به تعبيري از ساختار واحدي برخوردارند.

- زبان هيچ ملتي برتر و يا پستتر نيست، و اين قدرتهاي فائقه اقتصادي و يا امپراطوريهاي مالي است كه سبب فراموشي ويا به حاشيه افتادن زبانها ميشود.و اين كار با كوچهاي اجباري يا اسكانهاي ناشي از شرايط ناخواسته حاصل مي گردد.

- زبانها در خانواده هاي زباني طبقه بندي مي شوند و اعضا هر خانواده زباني شاخه اي از درخت زبانشناسي بشري است.

قبل از همه، در ريشه شناسي زبان بايد توجه نمود كه تمام زبانهاي دنيا در مسير زندگي بشري و تاريخ او، از پيچ و خمهاي فراواني گذشته و از دوران قبل از كتابت و الفبا عبور كرده ، تا امروز رسيده اند. با توضيح بيشتر، زبانهايي كه قدرت انطباق با شرايط زمان داشته و از تهاجمات ضد زباني گريخته اند، تا امروز حضور خود را به اثبات رسانده اند. در اين رهگذر انسانهاي باستان بنا به شرايط ز يستي خود، هر كدام به شكل ويژه اي از زبان و كتابت و نوشته ، منطبق با وضع زيستي خود، استفاده كرده است. براي مثال، ملتهايي كه در زندگي كوچ نشيني بوده اند، فن كتابت و زبان آنها به سبب كوچهاي مداوم و درگيريهاي خشن براي دسترسي به مراتع، دستخوش تغيير بوده و قضاوت علمي در مورد ريشه زباني آنها مشكل به نظر مي رسد. براي مثال، زبان انگليسي امروزي كه حدود يك ميليارد مردم جهان به آن آشنائي دارند، حدود شش سده پيش به نوعي كتابت ميشد كه آثار آن زمان براي خواننده معمولي امروزي نامفهوم است. بنابر اين بهتر است به ريشه كل زبان بشري اشاره شود و نظر دانشمندان معاصر و پژوهشگران جديد آورده شود تا اينكه در ريشه شناسي زبان تركي نيز تامل علمي به عمل آيد.

در زمينه ريشه شناسي زبان تركي نظرات متفاوتي ابراز شده است و گاهي ضد و نقيض. واين برخوردها سبب شده كه ذهن عامه نسبت به آن در ابهام قرار گيرد.

زبان تركي، كه يكي از شاخه هاي آن در آذربايجان مورد تكلم واقع ميشود، همانند ساير زبانهاي مرسوم در جهان، زباني است كه ساختار قانونمند دستوري خود را دارد و تا كنون آثار ماندگاري به اين زبان چاپ شده است.

زبان امروزي تركي كهمردمان بسياري به آن صحبت مي كنند، شاخه اي از خانواده بزرگ زبانهاي تركي Turkic languages” است. خود اين خانواده نيز در طبقه بندي زبانها، از زبانهاي زير خانواده گروه زبانهاي آلتائيك Altaic شناخته ميشود.

“خانواده زبانهاي تركي اشتراكات خيلي نزديكي به يكديگر نشان مي دهند. اين همانندي در عرصه آواشناسي، مورفولوژي (تحولات لغوي) و ساختار نحوي آنهاست. در بين اين زبانها تنها زبانهاي چوواش، خلج، و ياكوت با ديگر خانواده زبانهاي تركي تفاوت قابل توجه دارند. نزديكترين سوابق اين زبانها در كنار رودخانه اورخون در مغولستان و نيز دره رودخانه يئني سئي در روسيه مركزي و جنوبي وجود دارند كه به قرن 8 برميگردد.”

براي نشان دادن خانواده زبانهاي تركي و درك ريشه هاي زبان تركي اينجا عين ترجمه طبقه بندي زبانها از ديد زبانشناسان معتبر آورده ميشود. جالب اينجاست كه بيشتر عالمان زبانشناسي تاريخي در اين مورد هم نظرند:

زبانهاي تركي با توجه به ريشه هاي تاريخي، معيارهاي جغرافيايي و اصول زبانشناسي به شاخه هاي زير تقسيم ميسوند:

1-زبانهاي اوغوز يا زبانهاي جنوب غربي كه شامل زبانهاي تركي عثماني، قاقوزGagaus، تركي (آذربايجان)، تركمن، و تركهاي خراسان.” در اين طبقه بندي به لحاظ توجه به اشتراك زبانها از نظر موقعيت جغرافيايي جايگاه زبان تركي امروزي آذربايجان ايران نيز مشخص مي شود.

2-زبانهاي قبچاق يا زبانهاي شمال غربي: اين شاخه شامل زبانهايي از خانواده زبانهاي تركي است كه عبارتند از زبانهاي قازاك، قره قالپاك، نوقاي، تاتار، و باشقير، لهجه هاي سيبري غربي، تاتارهاي كريمه، كوموك، كاراچاي، بالكار و كاراايت.Karaite”

3-شاخه جنوب شرقي يا گروه اويغور چاغاتي uyghur chagati” ”كه در برگيرنده زبانهاي اوزبك، اويغور، اويغور زرد، و سالار Salar” ”با ريشه اوغوز.

4-گروه شمال شرقي ياسيبريايي شامل زبانهاي ياكوت Yakut(ساخا)، دولقان “Dolgan”، آلتاي، خاكاس ، شور Shor تووان Tuvan ، و توفا (.( Tofa

5-زبان چوواش كه زبان منطقه ولگاست.

6-زبان “خلج” khalaj) ) زبان متباعد مركزي ايران است.



“زبانهاي تركي به چندين شاخه و شعبه تقسيم مي شوند كه تركي آذربايجاني به گروه غربي خانواده زبانهاي تركي وابسته است. منابع اصلي زبانهاي منسوب به شاخه غربي خانواده- هاي تركي و از آن جمله زبان آذربايجاني عبارت ميباشد از: زبانهاي قبايل و طوايفي كه به نام هاي ساك- سكيف- سكا، گاس، گاسبي، گاسيت، خزر، سابير، سووار، هون، گوي ترك، تورك غز، اوغوز، قبچاق، و… شناخته شده اند. اينان در سده هاي پيش از ميلاد و نيز در نخستين هزاره ميلادي در اطراف درياي خزر مسكن گزيده اند. زبان آذربايجاني نيز به مانند ساير زبانهاي وابسته به گروه غربي تحت تاثير حوادث اجتماعي-تاريخي پيچيده اي به صورت زبان واحد خلق تشكل يافته است.

دليل عمده اي كه زبانشناسان تاريخي مي آورند كه زبانهاي تركي از خانواده زبانهاي هند و اروپايي نيستند، توجه به ساختار هجايي و آواشناسي اين زبان است. البته اشكال ديگر دستور و نحو زبان تركي نيز نشانگر اين است كه اين زبان خود استقلال زباني دارد. تفاوت و در واقع خصيصه بارز زبانهاي تركي در كميت حروف صدادارست. وجود نه صدادار به اين زبانها “هارموني هجايي”(7) مي دهد كه در زبانهاي” دري” (فارسي) نيست. علاوه نوع پيچيده پيشوندها و پسوندها نيز نشان مي دهد كه ساختار زبان تركي و ظرفيتهاي آن با زبانهاي هند واروپايي متفاوت است. مثال ,واژه كول (خاكستر) كول-لر(خاكسترها)، كول-لر-ي (خاكسترهايش) و واژه قول (برده) قول-لار (برده ها)، قول-لاري (برده هايش) نشان مي دهد چه هماهنگي و هارموني در زبان و نوع تلفظ واژه هاي صدادار وجود دارد. به هارموني صداها در پسوند”لر” “لري” و نيز “لار” و لاري” توجه كنيد، با مقايسه اين نوع هارموني مصوتها مي توانيد پي ببريد كه در زبان دري فارسي اين امكان گردش هجايي وجود ندارد.

اين كه شكل گيري كامل فرم زبان ادبي تركي چه زماني بوده، اطلاع دقيقي نداريم،اما كتيبه هاي اورخون يئني سئي يا يئني سو را ميتوان نام برد كه تركيب دستوري واژه ها و صوت شناسي كلمات موجود نشان مي دهد كه اين سند از قدمت بيشتري برخورداراست. با اين حال اكثر منابع بر آنند كه زبان هاي شكل يافته خانواده تركي بيشتر از قرن هشتم ميلادي آغاز شده است. در اين مورد زبانشناسان با توجه به نوع زبانهاي تركي، تكامل هر كدام را به قرون مختلف نسبت مي دهند. زبانهاي تركي آسياي ميانه قرن هشتم شكل ميگيرند، حال آنكه شكل گيري زبان ادبي “اويغوري” را ما بين قرون نه تا چهارده مي دانند.

از جمله ملتهائي كه از كوروش هاخام منش به بدي ياد ميكنند سُكاها مي باشند كه يكي از اقوام تركان قديم بوده و در تحت حاكميت كوروش قرار نگرفته اند . ملكه سُكاها بنام تومروس بائيم(بيگم=خانم) ، در نامه اي كه به منظور پيشگيري از جنگ، به كوروش فرستاده است مي گويد:
اي ملك ، به تو نصيحت مي كنم كه دست از اين كار برداري ، زيرا معلوم نيست كه به نتيجه مطلوب دست يابي ، به فرمانروائي بر قوم خود خرسند باش و بگذار بر سرزمين خود سلطنت كنم . افسوس كه به سخنم گوش فرا نخواهي داد ، زيرا آنچه كه كمتر به …

هفته نامۀ فارسهاي مقيم كانادا كه در صفحه 30-31 شماره 625 خود در مقاله اي تحت عنوان « قتل كوروش پس از 29 سال فرمانروايي » كشته شدن كوروش را بدست فرمانرواي آذربايجاني اعتراف كرده است.اين در حاليست كه دروغ پردازان تاريخ ايران در بعضي از سايتها و نوشته هاي خود، چنين نوشته اي را از كوروش ياد ميكنند: (من، كوروش بزرگ!، فرمان دادم بدنم را بدون تابوت و موميايي به خاك بسپارند تا اجزاء بدنم ذرات خاك ايران!! را تشكيل دهد!!) حال با توجه به مقاله نوشته شده ميتوانيد به واقعيت و دروغ پردازي پان فارسها از زبان خودشان پي ببريد.

كوروش پس از فتح بابل ، بر آن شد ماساژت (آذربايجان) را نيز مغلوب كند، ماساژت ها از شمال شرق تا غرب ايران و در كرانه رود آراكس(آراز) در همسايگي قوم ايسه دونر زندگي مي كردند. ماساژت ها (آذربايجاني ها) بسيار ماجراجو بودند.
حمله به ماساژت ها(آذربايجان)زماني صورت گرفت كه پادشاه ماساژتها (آذربايجانيها) فوت كرده بود و همسر او كه زني به نام موميريس (تومروس (بود بر آنها حكومت مي كرد. كوروش هاخام منش فرستاده اي را نزد ملكه فرستاد و از او خواستگاري كرد.
تومروس مي دانست كه كوروش از او خواستگاري نكرده است ، بلكه مي خواهد سرزمين آذربايجان را تصاحب كند،به كوروش پاسخ منفي داد. وقتي درخواست كوروش توسط تومروس پذيرفته نشد، عليه ماساژت ها لشكر كشي كرد.
تومروس براي كوروش پيغام فرستاد كه به سرزمين خود باز گردد و فكر خام حمله به سرزمين آنها را از سر خود بيرون كند.

ولي كوروش پس از مذاكره با قوم خودبه اين نتيجه رسيد كه براي جنگ در سرزمين ماساژت ها يعني سرزمين تومروس با آنان روبرو شود. در جنگي كه صورت گرفت پسر تومروس رااسير كردند، تومرس از كوروش درخواست كرد كه به صورت مسالت آميز پسرش را آزاد كند ولي او پسرش كشت. لذا تومروس پس از آن،نيروهاي جنگجوي آذربايجاني را گرد آورد و به مقابله با كوروش فرستاد.

دراين كشتار، ابتداطرفين از دور، با تير و كمان بايكديگر به نبرد پرداختند تاكاملا به يكديگر نزديك شوند.وقتيكه طرفين زمان درازي با يكديگر جنگيدند، بيشتر نيروهاي كوروش فرار اختيار كردند، در پايان اين جنگ ماساژت ها (آذربايجاني ها) پيروز شدند. بخش عظيمي از سپاه كوروشنابود شد ودر حين اين جنگ كوروش نيز پس از 29 سال سلطنت كشته شد.
تومروس مَشكي را پر ازخون انسانها كرد و از ميان اجساد كشته شدگان پارسي، جسد كوروش را توسط سگي كه بر سر جنازه اش پرسه كنان پارس مي كرد، يافت و دستور داد تشتي را پر از حون كرده وسر كوروش را در اين تشت بياندازند و با لحني سرزنش و تحقيرآميز چنين گفت: تو پسرم را از من گرفتي ، من هنوز زنده ام و بر تو پيروز شدم. حالا تو را از خونخواري سيرمي كن و….
مرگ كوروش را در سال 529 پيش از ميلاد مي دانند!
به روايتي نام تبريز از نام اين ملكه ترك گرفته شده است

چشمه هاي معدني و آبگرم هاي اروميه :

چشمه معدني هفتابه
چشمه معدني هفتابه حدود 50 كيلومتري جنوب غربي اروميه در دهستان مرگور و يك كيلومتري شرق دهكده هفتابه قرار دار. حوضچه طبيعي در كناره بستر رود به وجود آمده و با تكه سنگهاي بزرگي از رودخانه جدا شده است .

چشمه قينرجه
اين چشمه در 27 كيلومتري جاده اروميه سلماس و 7 كيلومتر بهد از كارخانه قند واقع شده است . وآب آن از دو محل خارج مي شود.

آبگرم ايستي سو 
اين آبگرم در 69 كيلومتري جاده اروميه - سلماس واقع شده و آب آن از چندين نقطه در دامنه تپه اي از زمين خارج مي شود و حوضچه هاي طبيعي جالبي را به وجود آورده است روي يكي از حوضچه ها اطاقكي ساخته اند كه اغلب زنان از آن استفاده مي كنند.

چشمه معدني زنبيل
چشمه زنبيل در 36 كيلومتري شمال شرقي اروميه در شرق سپرغان و در پايه دامنه شرقي كوه زنبيل در دهستان نازلو چاي واقع شده است . چشمه حوضچه طبيعي دايره اي شكل به قطر 4 متر و عمق 20 تا 25 سانتي متر را تشكيل مي دهد و گاز از كف آن به طور دائم خارج مي شود مقدار آب اين چشمه در حدود 10 ليتر در ثانيه است اطراف حوضچه راسنگ گذاري كرده اند و رسوب اكسيد آهن روي تكه سنگهاي اطراف حوضچه مشاهده مي گردد.


چشمه زندان سليمان
چشمه آب معدني زندان سليمان بين احمد آباد عليا و كوه زندان در شهرستان مياندواب واقع شده و حدود 1980 متر از سطح دريا ارتفاع دارد. از ميان چشمه هاي گوگردي دو چشمه در قسمت غربي كوه زندان قرار دارد كه اهالي محل از آن براي استحمام استفاده مي كنند حوض يكي از اين دو به شكل مستطيل و به اندازه 2/20*4/35 متر است و نيم متر عمق دارد . آبدهي اين چشمه يك ليتر در ثانيه است و پس از خروج از حوض با فاصله تقريبا 50 متري در زمين فرو مي رود. چشمه دوم تقريبا در فاصله 16 متري غربي چشمه اول قرار دارد حوض آن بيضي شكل و طبيعي و قطرش 6/3 و 5 متر است عمق اين چشمه متفاوت و حداكثر 60 ثانتيمتر است . در اين ناحيه مظهر هاي ديگري نيز وجود دارد كه آب آنها پس از عبور از سطح زمين رسوبهاي سفيد كربنات و منيزيم باقي مي گذارد كه حتي از دور به صورت مسير هاي سفيد رنگ ديده مي شود . آب اين چشمه ها جزو آبهاي سولفوره است كه داراي مصارف درماني دردهاي مفصلي و روماتيسمي است.



چشمه معدني ويشليق
چشمه معدني ويشليق در 500 متري جاده خاكي منشعب از 12 كيلومتري جاده خوي - تبريز قرار دارد . مظهر چشمه ويشليق در دامنه جنوبي و در حدود 10 متري پاي تپه قرار گرفته است

چشمه معدني ايواوغلي
اين چشمه در شمال شرقي خوي و در قسمت جنوبي جاده دهكده ايواوعلي واقع شده اند و از دو محل نزديك به هم از زمين خارج مي شوند

چشمه معدني بولاغ بيلوار
دهكده بيلوار در شمال شرقي خوي واقع شده است و شور بلاغ در حدود 700 متري جنوب دهكده در پاي يك تپه رسوبي خاك رسي در كناره راست بستر رودخانه قرار دارد آب از پاي تپه از زمين خارج مي شود و حوضچه طبيعي كم عمقي را تشكيل مي دهد كه تقريبا بيضي شكل است و دو قطر آ به ترتيب 2 و 3 مترمي باشد

چشمه معدني زارعان ( زواران )
دهكده زارعان در شمال غربي بيلوار واقع شده و فاصله اين دو از طريق دهكده بزندي 5 كيلومتر است . در 4 كيلومتري غربيدهكده چشمه معدني زارعان قرار گرفته و در محل به نام قيز مشهور است

چشمه معدني كلوانس
3 كيلومتر بهد از چشمه دسته دره دهكده قوروچك عليا قرار دارد و 5 كيلومتر بعد از آن دهكده شوريك واقع شده است چشمه كلوانس در جنوب غربي دهكده كلوانس قرار دارد چشمه در كنار غربي دره كوچكي كه شمالي - جنوبي است قرار گرفته است

چشمه معدني دسته دره
اين چشمه در شمال غربي خوي واقع شده و از مظهر آن تا پاي دامنه سنگهاي آهكي و چند تكه سنگ سيلابي تشكيل شده است .

چشمه معدني شگفتي
اين چشمه در دامنه جنوبي كوههاي آق بلاغ و شمال دهكده شگفتي در منطقه سيه چشمه واقع شده است .

چشمه معدني ميناس
چشمه ميناس در روستاي ميناس ( جنوب شرقي سلماس ) واقع شده است .

چشمه صدقيان
دهكده صدقيان در شمال شرقي سلماس واقع شده است . مظهر آب و حوضچه طبيعي آن به صورت مثلث متساوي الاضلاع با ضلع 75 سانتي متر و عمق 40 تا 50 سانتي متر است

چشمه قره شعبان
دهكده قره شعبان در 6 كيلومتري جاده خوي - تبريز واقه شده است و در يك كيلومتري جنوب آن تچه اي وجود دارد كه بالاي آن امامزاده اجاق قرار گرفته است اهلي روستا چشمه را با خاك وسنگ كور كرده اند صداي آب از زير زمين هنوز هم به گوش مي رسد

چشمه معدني نوايي
دهكده نوايي در شمال شرقي خوي و 9 كيلومتري جاده خوي - تبريز واقع شده است و چشمه معدني نيز در كنار آن قرار دارد . مظهر چشمه معدني نوايي در كناره شرقي بستر رودخانه واقع شده است


آبگرم قارنجه
اين چشمه در 5 كيلومتري دهكده قارنجه در دره اي نام دره رودخانه آغ چاي قرار گرفته است

چشمه معدني خان
چشمه معدني خان در 41 كيلومتري جنوب غربي خوي در ناحيه خان واقع شده است . مظهر اصلي آن يك حوضچه طبيعي كوچك مثلثي شكل را به وجود آورده كه راس آن به طرف رودخانه مجاور است

چشمه معدني رازي
در كنار دهكده رازي ( 6 كيلومتري قطور ) قرار دارد آب با گاز از مظهر چشمه بيرون مي جهد و رسوب اخراجي اكسيد آهن بر جاي مي گذارد.

آبگرم شوط آباد
روستاي شوط آباد در 27 كيلومتري جنوب شرقي ماكو واقع شده است 2/5 كيلومتر بعد از شوط آباد تپه اي وجود دارد كه آب گرم از بالاي آن خارج مي شود مظهر اصلي چشمه را يك حوضچه طبيعي به شكل كثير الاضلاع غير منتظم تشكيل ذشده است .

آبگرم باش كندي
چشمه آبگرم باش كندي در فاصله دو كيلو متري روستاي باش كندي و 13 كيلومتري جاده ماكو - بازرگان واقع شده است در اين ناحيه دره وسيعي وجود دارد كه غربي شرقي است و چشمه آب گرم در سمت راست بستر رودخانه و دامنه ارتفاعات آهكي جنوب دره قرار گرفته است.

چشمه معدني عرب ديزج
در 300 متري دهكده اي به همين نام در اطراف ماكو است در اين محل دو چشمه وجود دارد كه يكي از آنها در پايه كوه كم ارتفاعي واقع شده و مقدار آب آن خيلي زياد است و به طرف جنوب جريان دارد و ديگري به فاصله تقريبا 100 متري جنوب شرقي چشمه اول قرار گرفته است و سپس با آب چشمه اول يكي مي شود و به طرف جنوب جاري مي شود.

در طول تاريخ، اعداد به انحاء مختلف انسان ها را به خود مشغول داشته و در اين باره انسان ها نيز به تخيل و سمبوليزه كردن آنها پرداختنداند. اعدادى مانند ۲ ، ۳ ، ۴، ۷، ۹ ، ۱۲ ، ۱۳ ، ۴۰ از جمله اين اعداد هستند. در اين ميان عدد ۹ در ميان توركان باستان و توركان معاصر از اهميت فراوان برخوردار بوده و اصولاً زندگى توركان بر مدار نه بوده است.

دقيقاً علت تقدس عدد نه در ميان توركان مشخص نيست شايد زاده شدن انسان پس از نه ماه و نه روز پس از انعقاد نطقه علت اين امر باشد. به فرض صحيح بودن اين تئورى مى توان حدس زد توركان از باستان ترين ايام تا حال توانسته اند با تشخيص نوعى نظم در طبيعت با درك پريوديك بودن اين نظم حول عدد ۹ آشنا شده و آنرا به عنوان يك عدد مقدس در ميان توركان تعميم دهند. با مطالعه ى تاريخ تمدن توركان از توركان باستان تا همين اواخر در مى يابيم اهميت عدد ۹ همچنان در طول تاريخ پابرجا بوده است.

۱ – اولين تمدن شناخته شده جهان از آن سومريان پروتورك مى باشد. طبيعى است عدد مقدس ۹ نيز در ميان توركان سومرى رايج باشد. مثلاً در ميان سومرى ها در هر برج دروازه ايشتر (الهه ى عشق از مصدر ايسته مك ) ۹ رديف حيوان نقش گرديده بود. شامل گاوهاى زرد طلايى با يال ها و منگوله هاى آبى و شاخهاى سبز ، شيرهاى زرد رنگ با خال هاى سفيد كه همه در زمينه اى آبى نقاشى شده بودند. مى دانيم شاخ از مظاهر قدرت آسمانى توركان و رنگ آبى رنگ تقدس در ميان جوامع تورك محسوب مى شود.

۲ _ در ميان قبايل تورك ساكن توركستان به قبيله دوققوز اوغوز نيز برمى خوريم. قبايل اوغوز مركب از ۲۴ قبيله از دوققوز اوغوز ها منشعب شده اند. در كتيبه هاى اورخون در ميان دوققوز اوغوزان از مراسم يوغ (عزادارى) به مناسبت مرگ آلپ ارتونقا كه در شاهنامه افراسياب خوانده شده ياد شده است.

۳ _ در كتاب وزين دده قورقود شاهكار ادبى توركان نيز عدد ۹ به نحو بارزى ديده مى شود. در داستان « قازان بگ اوغلى اوروز بگين توتساق اولدوغى بويى بيان ائده ر خانيم هئى » از كتاب دده قورقود داريم:« بير گون اولاش اوغلى قازان بگ يئرينده ن تورميشدى قارا يئرين اوزه رينه اوتاق لارين تيكدير ميشدى. بين يئرده ايپك خالچاسى دؤشنميشدى. آلا سايودن گؤك يوزينه آشانميشدى. توقسان تومن گنج اوغوز صؤحبتينه ديريلميشدى. آغزى بؤيوك خومره لر اورتاليغا سالينميشدى . توققوز يئرده بادييه لر قوريلميشدى. آلتون آياق صراحيلر ديريلميشدى. توققوز قارا گؤزلى اؤرمه ساچلى، اللرى بيله گينده ن قينالى، بارماق لارى نيگارلى ، بوغازلارى بير قاريش كافر قيزلارى آل شرابى آلتون آياغا قالين اوغوز بگلرينه گزديره ر لردى» در اين متن دختران نه گانه با جامهاى شراب ديده مى شود.

۴ _ در اعتقاد شامانيسمى توركان باستان « باى اولگن » بر بلند ترين نقطه ى آسمان نهم بر قله كوه قرار گرفته است.

۵ _ در كتاب وزين ديوان لغات الترك نوشته محمود كاشغرى اولين توركولوژ جهان در ماده ى توققوز توغلوق خان چنين آمده است: « خاقان و ملك داراى توققوز توغ يعنى داراى نه درفش و بر نه درفش چيزى نمى افزايند و هر چند كه ولايت و مقام بيشتر شود به همان نه فال نيك گيرند و شگون دارند. و اين علم ها و درفش هاى نه گانه را از ديبا يا حرير نارنجى رنگ سازند نيكو فالى را».

۶ _ امير تيمور كه به حق وارث امپراطورى فرهنگى _ سياسى توركان بود نيز به رسم اجدادش عدد نه را مقدس مى شمرد. وى پس از فتح دمشق از مردم تحف و هدايايى جمع كرد و اين تحف را « دو قوزات » يعنى نه تا از هر جنس مى ناميد.

۷ _ در ديرين ترين متن ادبى مغولان كه خويشاوند فرهنگى توركان هستند چنين آمده است: « چنگيز رو به آفتاب مى نمود و كمربند خود را بر گردن انداخته و كلاه را در دست گرفته به سينه خود مى زد و نه بار در برابر آفتاب سجده مى كرد و سپس جرعه افشانى و نيايش مى نمود». درباره تاريخچه ى جرعه افشانى در ميان توركان و سمبوليسم آن مقاله ديگرى در دست تهيه است. اين رسم ديرين تركان در ميان يونانى ها و فارس ها نيز رسوخ كرده است.

۸ _ در تاريخ جهان آرا كه درباره ى امپراطورى آذربايجان دوره ى شاه اسماعيل خطايى نوشته شده داريم: « اويماق مغول نه نفرند بدان جهت توركان عدد توقوز را معتبر دانند. گفتنى است اويماق تاتارها نيز هشت نفر بود بدين جهت عدد هشت نيز به مثابه ى سمبول توركان تاتار انتخاب شده بود. محمد امين رسول زاده بانى جمهورى آذربايجان پرچم رسمى آذربايجان را منقوش به ستاره هشت پر نمود چرا كه تا چندى پيش تركان آذربايجان در ميان روسها به تاتار مشهور بودند. ستاره هشت پر در ميان ايلاميان پروتورك نيز اهميت داشت و ساختمان كاخ خورشيد نادر در كلات كه هنوز هم موجود است بصورت هشت گوش ساخته شده است. مى دانيم نادر شاه افشار داراى شعور ملى بوده و به ترك بودن خود افتخار مى كرده است.

۹_ امپراطورى ايلخانى نيز كه تمام آسيا را تحت تسلط خود گرفته بود نيز عدد نه را عددى مقدس مى شمرد مثلاً قوبيلاى تمام هدايا را با مضربى از عدد ۹ دريافت مى كرد. ماركوپولو سياح ونيزى كه به اين مساله اشاره كرده است همچنين مى نويسد: « سارق در ميان تركان اگر مستحق مرگ نباشد جزايش چوپ و فلك مى باشد مى تواند مجازات خود را بازخريد كند. در اين صورت بايد نه برابر قيمت شى مسروقه را بپردازد.».

۱۰ _ سپاه مغول در جنگى كه به قصد حمله به ارمنستان در سال ۱۲۴۱ م انجام دارند پس از پيروزى بر دشمن از هر پيكر افتاده دشمن يك گوش كندند و نه كيسه بزرگ را از آن انباشتند.

۱۱ _ در ميان توركان توركمن نيز همين رسم ديده مى شود مثلاً مهريه دختران تركان بر مدار نه بود « دو نه طلا، سه نه طلاو…» دخترخان و طورها و ساير اعيان تا نود دوقوز طلا بر قرار مى شد.

۱۲ _ در كتاب نفيس « سنگلاخ » كه در عهد نامه نادر شاه نوشته شده داريم: « بعضى از مورخين هم عدد اولاد يافت را نيز كه ابوالترك است نه شمرده اند. هديه و پيشكش را از هر جنس كه باشد نه نه ترتيب مى دهند لهذا هديه و پيشكش را نيز بالمجاز «توقوز» نامند. و موافق شرع نبوى نيز مزيت عدد نه عدد ديگر وضوح دارد زيرا كه عدد اسماء حسنى الهى نود و نه است» در همانجا ذيل لغت توقوز اتابك داريم:« كنايه است از آبا علوى كه عبارت از نه فلك باشد».

۱۳ _ طرخان از جمله القاب مهم در سيستم اجتماعى تركان بوده كه دارنده اين لقب از «نه» امتياز برخوردار بود. نام پدر معلم ثانى افتخار فلسفه ترك حكيم ابونصر فارابى ، محمد طرخان بوده است.
۱۴ _ در پرچم رسمى تركان چچن نيز گرگى با نه ستاره در اطرافش ديده مى شود.

۱۵ _ در ميان درياچه اورميه جزيره اى به نام « دوققوزلار » ديده مى شود و در خود شهر اورميه يخ خانه اى به نام دوققوز پله وجود دارد.

۱۶ _ در ميان توركان قاجار نيز عدد ۹ از اهميت برخوردار بود بطوريكه به مناسبت ورود مظفرالدينشاه از اروپا به سرحد نه طاق نصرت به افتخار وى برپا داشتند.

۱۷ _ رسم تقديس عدد نه به ميان يونانيان نيز رسوخ يافته است. اين رسوخ بى شك از طريق توركان اسكيت انجام يافته است بطوريكه در اساطير يونان « هيدرا » مار نه سرى است كه به دست هركول كشته مى شود.

۱۸ _ در اشعار ظهير فارابى نيز داريم: نه كرسى فلك نهد انديشه زير پاى تا بوسه بر ركاب قيزيل ارسلان زند

توحيد ملك زاده ديلمقاني



منابع
۱. ساندرز.ن.ك.، بهشت و دوزخ در اساطير بين النهرين ، اسماعيل پور، ابوالقاسم ، نشر فكر روز، تهران چاپ اول ۱۳۷۳ ص ۶۳
۲. كؤپرولو، فؤاد ، تورك ادبياتى تاريخى، استانبول ۱۹۸۱، ص ۴۹
۳. گونئيلى، حسين .م. دده قورقود كيتابى و دده قورقود كيتابندا سؤزلر آدلار تهران ۱۳۷۸، ص ۱۲۷
۴. الياده، ميرچا، رساله در تاريخ اديان ، جلال ستارى ، تهران ، سروش ، چاپ اول ۱۳۷۲، ص ۷۶
۵. كاشغرى ، محمود، ديوان لغات الترك ، دبير سياقى ، تهران ۱۳۷۷ ، ص ۴۹۱
۶. زياده، دمشق در عصر مماليك ، جمال الدين اعلم ، تهران ۱۳۵۱ ، ص ۳۲
۷. پليو، پل ، تاريخ سرى مغولان ، شيرين بيانى ، تهران ۱۳۵۰ ، ص ۳۸
۸. غفارى قزوينى ، قاضى احمد ، تاريخ جهان آرا، ص ۴۰
۹. اوتر ، ژان، سفرنامه ژان اوتر عصر نادر شاه ، دكتر على اقبالى ، تهران چاپ اول ۱۳۶۳
۱۰. ماركوپولو ، سفرنامه ماركوپولو ، با مقدمه جان ماسفيلر، جيب الله صحيحى تهران ۱۳۵۰ ، ص ۱۳۹
۱۱. همان ، ص ۹۲
۱۲. ويلتس ، دوراكه ، سفيران پاپ به دربار خانان مغول، مسعود رجب نيا، چاپ اول خوارزمى ، ۱۳۵۳ ، ص ۶۹
۱۳. ميرپنجه ، سرهنگ مير اسماعيل ، خاطرات اسارت روزنامه سفرخوارزم و حيوه ، تهران ۱۳۷۰ ، ص ۱۲۸
۱۴. استرآبادى ، سنگلاخ، ص ۱۱۹
۱۵. همان ، ص ۱۲۰
۱۶. فيضى الهى وحيد ، دكتر حسين ، مجله شكار و طبيعت شماره ۵۱
۱۷. مليچك ، روزنامه خاطرات عزيز السلطان ( مليجك ثانى) ج اول ، تهران ۱۳۷۷ ، ص ۲۹۳
۱۸. ساندروز ص ۴۷

آشوريان در حيات هزار ساله خود، حتي زندگي روزمره خلقهاي منطقه را مختل كرده بودند و با حملات و قتل و غارتهاي ممتد خود، جلوي پيشرفت منطقه را گرفته بودند، لذا محو آن دولت قدار، مژده آزادي و آسايش براي خلقهاي منطقه بود. بطوري كه حتي يونانيان نيز از "كياكسار" تمجيد كردند، اين را در نوشتجات "ائشيل" تراژدي نويس يوناني، ميتوان ديد. (منبع 1 ص 58 )

بعد از محو امپراطوري قدار آشور از صحنه روزگار، دو دولت ماد و بابل، به قدرتمندترين دول منطقه تبديل شدند ولي به تدريج به دليل افزايش رقابتهاي مابين، روابط آنها رو به سردي گذاشت و دولت بابل از ترس قدرت رو به افزون "امپراطوري ماد - ماننا"، به دور شهر بابل ديوار دفاعي محكمي كشيد. و بالاخره بر سر حاكميت شهر آشوري "حرران" بين آنها جنگ در گرفت. در زمان "آستياك" مرزهاي "امپراطوري ماد ماننا" از غرب سوريه و شرق لوديه تا رود جيهون كشيده شده بود.

"آستياك" بعد از مرگ پدرش "كياكسار" در سال 585 ق . م به پادشاهي "امپراطوري ماد - ماننا" رسيد و 30 سال حكومت كرد. بخاطر تخريب آثار ماد، توسط پارسهاي وحشي، از دوره حاكميت او اطلاعات كمي بر جاي مانده است. آستياك شاه با تدبير و قدرتمندي بود، ولي فارسها كه در دروغ بافي و افسانه پردازي شهره عالم بوده و افسانه هايشان حتي بعضي از تاريخنويسان را به شبهه انداخته، براي بزرگ نشان دادن كوروش وحشي، خيانتكار و راهزن، آستياك را فردي نالايق و عاجز معرفي كرده اند. اين سياست زشت و حيله گرانه فارسها را در عصر خودمان نيز شاهديم، مثلا براي بزرگنمايي دست نشانده گان بي عرضه اي، مثل رضا پالاني و پسرش، با خرج ميليونها دلار از بودجه مردم ايران، تلاش كرده اند كه شاهان ترك قاجار را بي لياقت و آلت دست معرفي كنند و اين دو عنصر وطن فروش و كاملا دست نشانده را آدمهاي وطن پرست و مترقي نشان بدهند. و يا اينكه با خرج صدها ميليون دلار، و تحقير زبان تركي، كه سومين زبان قانونمند دنياست ( در حالي كه زبان فارسي سي و سومين لهجه عربي به شمار ميرود)، سعي بر برتر نشان دادن زبان دست ساز و بي مايه فارسي و تحميل آن بر ديگران مي نمايند.

"كياكسار" موفق به ايجاد وحدت سياسي در ماننا - ماد مركزي شد، ولي براي تقويت پايه هاي امپراتوري، احتياج به ايجاد وحدت ديني و كاستن از قدرت شاهان و كاهنان محلي داشت، وي اين كار را شروع كرد ولي موفق به اتمام آن نشد و پسرش" آستياك" كار پدر را به طور جدي ادامه داد. وحدت ديني لازمه بقاي دولتهاي آنزمان بود، مثلا بابل، ايلام و آشور نيز علاوه بر وحدت سياسي، از وحدت ديني نيز برخوردار و هركدام داراي يك مركز ديني نيز بودند، مثلا شهر "آشور" در آشور و "موسه سير" در اورارتو.

عقايد ابتدايي زرتشتيسم كه ريشه در شامانيسم تركان باستان داشت، توسط همين شاهان محلي كه همزمان نقش كاهنين ديني را داشتند، آفريده شده بود. شاهان محلي حاضر به از دست دادن نقش روحاني خود، كه نفوذ شديد خود در بين مردم را مديون آن بودند، نبودند و با اصلاحات آستياك شديدأ مخالفت ميكردند. اوستايي كه امروزه وجود دارد، براي اولين بار در قرن 13 ميلادي در هندوستان به زبان " گجراتي"نوشته شد. و هيچ ربطي به زرتشت واقعي، موغ اعظم ماننايي ندارد و محتواي آن كلا جعليات شعوبيه ميباشد و اسم زرتشت را دزديده و به عنوان پيامبر پارسي قلمداد كرده اند.

"آستياك" در اواخر حكومت خود، براي رفع خطر تهديد هاي بابل، بدانجا حمله كرد، و دراين زمان اقوام بدوي پارس كه در تحت حكومت مادها ميزيستند، به وي خيانت نموده و پرچم عصيان برافراشتند. "آستياك" كه نزديك بود "حرران" را فتح كند، اجبارأ به وطن برگشت تا پارسها را سركوب كند. جنگ بين پارسهاي وحشي و ماد - ماننا نزديك به سه سال طول كشيد، و در نهايت بدليل خيانت اعيان و اشراف ماد - ماننا، خصوصا خيانت "هارپاك" فرمانده ارتش آستياك، پارسها پيروز شدند، و امپراطوري ماد را، كه نتيجه حداقل هزار سال تلاش اقوام قوتتي، هوري و ... بود، قبضه كردند. علت خيانت اعيان و اشراف ماد - ماننا، كه همان شاهان محلي و كاهنان بودند، به " آستياك" اين بود كه آستياك از قدرت و نفوذ آنها كاسته بود و براي ايجاد وحدت ديني، با كمك دامادش "اسپيتامه" كه از موغان بزرگ و به نظر بعضي ها همان "زرتشت" بود، در حال تدوين و تنظيم آيين سراسري از بتن شامانيسم، براي امپراطوري ماد - ماننا بود. ولي اعيان و اشراف ماد - ماننا كه همزمان رهبران ديني نيز بودند بخاطر حفظ نفوذ و منافع شخصي خودشان، مخالف رفرم ديني آستياك بودند. "كوروش" كه شخصي خيانتكار و حيله گري بود، با دادن قول و قرارهايي به اعيان و اشراف ماد، آنها را به طرف خود و بر ضد آستياك جلب كرد. "هارپاك" فرمانده ارتش آستياك نيز آلت دست اعيان و كاهنين شده و بارها در لحظات حساس اين جنگها، به ملت خود خيانت كرده و در نهايت موجب پيروزي پارسها شد. پارسها پس از تصرف شهر همدان، شهر را كلا غارت كردند، و به دستور كوروش، "اسپيتامه" موغ بزرگ و داماد آستياك، به دار آويخته شد و كوروش خيانتكار، "آميتيدا" زن "اسپيتامه " و تنها دختر "آستياك" را كه در آن موقع زن مسني بود، به عقد خود در آورد تا به آن طريق، رابطه خويشاوندي با خانواده سلطنتي مادها بر قرار كرده و به سلطنت نامشروع خود مشروعيت كسب كند. كوروش جنايتكار براي جلب حمايت بزرگان ماد - ماننا "آستياك" را مستقيما نكشت، بلكه با حيله گري وي را به گرگان تبعيد كرد و بعد از چند ماه به بهانه ديدار دخترش "آميتيدا" وي را به همدان دعوت كرد، و مامورين به امر كوروش، وي را عمدأ در وسط كوير رها كردند و او در آنجا از تشنگي و گرسنگي جان داد. ( منبع 1 )

به عقيده "اوپرت" مبارزه سه ساله بين مادها و پارسها، همان جنگ قومي بين توران و ايران ميباشد، كه بعدها در پيدايش افسانه هاي شاهنامه تاثير گذاشته است. "آستياك" كه شاهي وطن دوست و خدمتگذار ملت آذربايجان بود، وقتي كه بعد از دستگيري در همدان به خيانت "هارپاك" پي برد، در هنگام روبرويي با وي، به او چنين گفت "هارپاك! تو آدمي بسيار احمق و بي وجدان هستي، احمقي زيرا با وجود اينكه ميتوانستي سلطنت را خودت بدست بياوري به ديگري واگذار كردي ، بي وجداني كه براي خاطر كينه و غرض شخصي ملت ماد را اسير و برده پارسها ساختي. اگر لازم بود كسي ديگر به جاي من باشد ميخواستي لااقل اين كار را براي يك نفر از ماد انجام دهي تا پارسهاي بيگانه اي كه برده مادها بودند از اين پس سرور و آقاي آنها نمي شدند ... ( تواريخ هرودت )

كوروش راهزن و خيانتكار بعد از تحكيم سلطنت خود، به وعده هايي كه به اعيان و اشراف ماد - ماننا داده بود نيز عمل نكرده و ماد - ماننا را تحت سلطه پارسهاي وحشي و خونريز درآورد. " آستياك" كه انتظار داشت در ماد به حكومت برسد، بعد از فتح لوديه به دستور كوروش، به حكومت آنجا گمارده شد تا از ماد دور شده و خطري براي پارسها ايجاد نكند.

با قدرت گرفتن پارسها، ظلم و ستم به اهالي ماد - ماننا شروع شد و ماليات هاي سنگين بر آنها تعيين و ثروتشان غارت شد. اعيان و اشراف ماد و مردم ماد با ديدن اين وضع، به اشتباه خود پي بردند و براي رهايي از سلطه پارسهاي وحشي و بازستاني استقلال از دست رفته خود، بارها بر عليه هخامنشيان قيامهاي خونين و بزرگي را راه انداختند و تقريبا تا اواخر هخامنشيان اين قيامها ادامه داشت. هخامنشيان وحشي كه در خونريزي همتايي نداشتند، اين قيامها را با وحشيت تمام سركوب و رهبران قيامها را با وحشيانه ترين و غيرانساني ترين شكل ممكن مثله كردند، مراجعه كنيد به متن كتيبه داريوش.

رفتار شديدأ تبعيض آميز هخامنشيان با مادها و قيامهاي خونين و دراز مدت مادها بر عليه سلطه پارسها و سركوبي وحشيانه اين قيامها توسط پارسهاي بدوي، ادعاي دروغين پان فارسها مبني بر آريايي بودن مادها و خويشاوندي نزديك آنها با پارسها را كلا رد ميكند. چونكه اگر آنها همزبان و خويشاوند بودند كه احتياجي نبود كه پارسها از دادن ماليات معاف و بر مادها ماليات كمرشكني بسته شود، و لزومي هم نداشت كه ملت ماد براي خروج از زير سلطه برادران، همنژادان و همزبانان پارسي خود ده ها بار قيام كرده و دهها هزار شهيد بدهند. حقيقت اين است كه پارسها قومي كاملا بيگانه با اهالي ماد - ماننا بودند كه با حيله و تزوير امپراطوري آنها را غصب كردند، همانطور كه حاكميت دست نشانده و فاشيستي فارس با هدايت و كمك دولت استعمارگر انگليس حاكميت مشروع تركان را با كودتاي رضا پالاني غصب كرده و همچون اسلافشان، بناي ظلم و تعدي را به ملل ديگر ايران دوباره شروع كردند، تركهاي آذربايجان، فرزندان راستين مانناها، مادها نيز در اين 80 سال اخير بارها بر عليه سلطه و ظلم فارسهاي تمدنسوز قيام كرده اند و فقط در قيام 21 آذر بيش از 70 هزار شهيد داده اند. ولي آذربايجان كهن مثل هميشه دوباره سر بلند كرده و استقلال و عظمت تاريخي خود را باز خواهد يافت.

همانطور كه "پيرنيا " در كتاب "تاريخ ايران باستان " نوشته است: كوروش با "آستياك" آخرين شاه امپراطوري ماد هيچگونه قرابتي نداشت و از راه حيله و تزوير به سلطنت رسيد. چون ملت هاي مغلوب شده، به هيچ وجه راضي به قبول حاكميت قوم وحشي و خونريز پارس نبودند و در ماد، ايلام، بابل و ... قيامهاي خونين و مستمري بر عليه آنان ادامه داشت، لذا اين قوم خونريز با راهنمايي يهوديان كه تنها قوم حامي آنها در منطقه بودند، براي جلوگيري از اين قيامها دست به نسل كشي سراسري در فلات ايران و بين النهرين زدند. و به نوشته تورات در يك روز 80000 نفر را به قتل رساندند. همه كشته شدگان شامل نخبگان، رهبران، عالمين، صنعتگران، هنرمندان و ديگر گروههاي كاردان ماد - ماننا، ايلام، بابل و ... بود. عده اي از اين نخبگان كه فرصت فرار يافتند، به يونان، فرار كرده و باعث شكوفايي علم و دانش در آنجا شدند. بعد از اين قتل عام كه يهوديان با نام روز "پوريم" سالانه جشن ميگيرند، علم و صنعت در منطقه شرق ميانه از بين رفت و تا حال در هيچ جاي ايران امروزي و بين النهرين اثري پيدا نشده است كه مربوط به دوره بين 500 ق . م و 650 ب.م. باشد. به قدرت رسيدن هخامنشيان وحشي بدترين و شوم ترين حادثه در تاريخ شرق ميانه ميباشد و هيچ حكومتي در طول تاريخ به اندازه آنها جنايت نكرده است.

پان فارسها و بعضي از تاريخ نويسان يهودي به پاس نجات يهوديان از بابل، به دروغ كوروش، جاني بزرگ تاريخ بشريت را باني "منشور حقوق بشر" معرفي ميكنند، در حالي كه نه فقط منشور حقوق بشر، بلكه منظمترين قانون هاي حقوق فردي و اجتماعي بشر، در سه هزار سال قبل از آنزمان توسط قانونگزاران سومري تدوين شده بود، و كوروش به جز قتل و غارت، تجاوز به حقوق ديگر ملل و خونريزي، كاري ديگري نكرد.

در نهايت با حمله"اسكندر كبير" و با تدبير و درايت " آتروپات" سردار بومي و رهبر وقت آذربايجان، آذربايجان دوباره، تحت نام " ماد آتروپاتن" استقلال خود را باز يافت و امپراطوري بيگانه، خونريز و وحشي هخامنشيان به زباله داني تاريخ رفت. دولت مستقل آذربايجان بيش از 350 سال دوام داشت به پاس خدمات اسكندر كه باعث رهايي ملل تحت سلطه منطقه از ظلم و ستم هخامنشيان وحشي شده بود، خلق هاي آزاد شده هميشه ياد او را گرامي داشته و اسم او را بر فرزندان خود ميگذارند. ولي تا 80 سال قبل در هيچ جاي ايران نميشد نام كوروش و داريوش را پيدا كرد، چون ملل ايران از فرط نفرت به آنها، آنها را از حافظه تاريخي خود پاك كرده بودند و در 80 سال اخير با خرج ميلياردها تومان و جعل تاريخ اسم اين جانيان را زنده كرده اند.

ملتهايي كه تمدن، علم و صنعت و تجربه چند هزار ساله شان توسط هخامنشيان وحشي نابود شده بود، 1200 سال بعد، در سايه اسلام، توانستند دوباره مدنيت خود را باز سازي كنند.

در اينجا لازم به ذكر است كه، هخامنشيان نتوانستند آذربايجان شمالي را كه تحت حاكميت تركان ايشغوز بود، به زير سلطه خود در آورند. و كوروش حيله گر و خونريز كه آرزوي تسلط بر آنجا را داشت، بالاخره جزاي جنايتكاري و اعمال غيرانساني خود را در شمال ارس پس داد و در سال 529 ق . م سرش بدست "تومريس، توميريس" خاتون ملكه شجاع تركان ايشغوز بريده شد. احتمالا شهر كهن "تبريز" اسم قديمي خود " تامراكيس، تارماكيس" را از اسم اين ملكه دلير گرفته بود.

"دياكونوف" در باره واژه ماد مي نويسد : " از قسمت علياي "قزل اوزن" تا كناره هاي كوير، سرزميني بود كه آسوري ها آنجا را "ماد" يا "ماداي" مي ناميدند و قسمتهايي از آن بعضا تابع آشور بود. در داخل آن محدوده تا خط فرضي قزوين و همدان ، اسمهاي رايج اشخاص و مكانها نشانگر حاكميت كامل زبان قوتتي - لولوبي ( تركي باستان) بود، ولي از آن خط فرضي به سمت شرق، تدريجا عنصر هندو ايراني رايج بود." ( منبع 2 ص 21 )

همانطور كه در بخش اول اين مقاله اشاره شد، براي شناخت امپراطوري ماد، بايد اول تاريخ ماننا را شناخت، ولي تاريخنويسان آرياگر سعي كرده اند كه دولت و تمدن ماننا را مخفي نگه دارند. و علت اصلي سكوت تاريخ نويسان اروپايي و روسي در باره مانن، گرايشات شديد آرياگري، تعصبات و اهداف شوينيستي آنها ميباشد، كه به قصد پاك كردن تاريخ و تمدن درخشان ملل التصاقي زبان و بخشيدن همه افتخارات تاريخي آنان به اقوام بدوي هندوايراني، و تلاش براي آريايي قلمداد كردن مادها ميباشد.

"م . دياكونوف" بر عكس تاريخ دانان آرياپرست اروپايي، سكوت در باره تمدن ماننا را تقبيح كرده و مادها را غير آريايي دانسته، هرچند كه در جنوب و جنوب شرق ماد مركزي وجود اقوام هندوايراني را به صورت غير واقعي تائيد ميكند . ( منبع 1 ص 399 )

از دوره امپراطوري ماد، كتيبه اي به زبان ايلامي با خط ميخي در منطقه "خلخال" و همچنين دو لوحه (سند تجارتي) نيز در غرب قم و "تپه سيلك" پيدا شده است كه نشانگر آن است كه زبان ايلامي، زبان رسمي و اداري ماننا - ماد بوده است ، حقيقتي كه دانشمنداني چون "آكادئميك مار" آن را ثابت كرده اند. نوشتجات ميخي روي مهر هاي استوانه اي پيدا شده از تپه "مارليك " نيز التصاقي زبان بودن ماد ها را ثابت ميكند. ( منبع 6 ص 121 )

"آلتاي مدوف" محقق شهير در اين باره ميگويد: آثار باستاني آذربايجان و كتيبه هاي آشوري و بابلي، نشان مي دهد كه از زمانهاي خيلي قديمتر از تشكيل دولت ماد، نيز خلق هاي ترك زبان در آذربايجان ساكن بودند و آذربايجان جزوي از سرزمينهاي تركان محسوب مي شد. ( منبع 3 ص 761 )

بعد از انقلاب اكتبر در شوروي سابق، همزمان با پيشرفتهاي علمي در ساحه هاي مختلف، علم تاريخ نويسي نيز بر اساس يافته هاي علمي رشد فراواني كرد. محققين تاريخدان نيز تحت تاثير جو عدالت خواهي و نداي حقوق برابر انسانها در فضاي بعد از انقلاب قرار گرفته، و بدور از تمايلات قومي و تحميلات دولتي، فقط بخاطر خدمت به بشريت و علم، شروع به تحقيقات علمي وسيعي در باره تمدنهاي قديم، از جمله تمدن ماد كردند. اين رويه تا برقراري ديكتاتوري استالين ادامه داشت.

"آكادئميك مار" ( 1860-1934 ) با همكاري عده اي ديگر از محققين روسي، در ترجمه نوشته ايلامي كتيبه داريوش، و مقايسه آن با تركي آذري و تركي باستان، به موفقيت هاي بزرگي نايل آمده بودند و تا حد شناسائي زبان ماد پيش رفته بودند. ولي با نشر رساله "مسايل زبانشناسي" استالين كه سير تكامل زباني انسانها را به سوي تك زباني توجيه ميكرد، جلوي اين تحقيقات را كه در تحكيم هويت ملي و زباني ملل ترك شوروي تاثير مثبتي داشت، گرفته شد و هر كسي كه حقايق هويت قومي مادها را فاش ميكرد، متهم به "پان تركيسم" شده و شديدأ مجازات مي شد. به علت تسليم نشدن اين محققين حقيقت جوي، آنها را روانه سيبري كرده و در آنجا كشتند.

گناه پرفسور "مار" و همكارانش اين بود كه نظريه و تحقيقات علمي دانشمند فرانسوي "اوپرت" را بسط داده و به صورت علمي تر آنها را به ثبوت رساند، و ثابت كرد كه نوشتجات ايلامي در كتيبه داريوش در بيستون همان زبان ادبي و رسمي امپراطوري ماد ميباشد ( منبع 3 ص 147 ). مطمعنأ اگر ديكتاتوري استاليني جلوي تحقيقات علمي پروفسور "مار" و ديگر محققين بيطرف روس را نميگرفت، حالا نوع زبان ماد به طور علمي ثابت و به جهانيان شناسانده شده بود. بعد از اين اقدامات استالين، تاريخنويسان شوروي مجبور به رعايت ديكرت دولتي و آريايي معرفي كردن مادها و ايشغوزها بودند تا به سرنوشت پروفسور "مار" و همكارانش دچار نشوند. "اقرار عليوف" تاريخ نويس آذربايجاني نيز نمونه اي از تاريخنويسان بعد از آن دوران ميباشد كه دروغهاي ديكته شده از طرف دولت كمونيست شوروي را به عنوان حقايق تاريخي معرفي كرده است.

زبان اهالي ماد - ماننا بر اساس لهجه هاي قوتتي - لولوبي و ديگر خلقهاي آلتائي ساكن آنجا شكل گرفته بود و به زبان ايلامي و كاسسي خيلي نزديك بود و بدان خاطر زبان ايلامي كه براي مردم ماد - ماننا مورد فهم بود، به عنوان زبان رسمي و ادبي استفاده مي شد. و عده اي را نيز عقيده بر اين است كه نوشتجات در كتيبه داريوش و لوحه هاي تجارتي پيدا شده در آذربايجان به خط و زبان خود مادها مي باشد؛ و بخاطر شباهت خيلي نزديك آن به زبان ايلامي، به اشتباه آنها را ايلامي معرفي كرده اند.

سالهاي زيادي قبل از اين حوادث در شوروي، تاريخدانان بزرگي چون "oppert" فرانسوي و غيره، در باره ارتباط نزديك زبان ايلامي و مادي تحقيقات گسترده و عميقي كرده بودند، و زبان مادي را تركي باستان و مادر زبان تركي امروزي معرفي كرده بودندبا توجه به اين حقيقت كه، اقوام تحت تسلط امپراطوري ماد - ماننا، يعني آشوريان، اورارتوها و غيره، داراي خط و آرشيو دولتي بودند، لذا وجود آرشيو دولتي در امپراطوري ماد نيز محتمل ميباشد، ولي مطمئنأ آثار نوشتاري ماننا - ماد، همزمان با محو آثار تاريخي آنها توسط هخامنشيان وحشي، از بين برده شده اند. طبق منابع تاريخي مردم آذربايجان راضي به تسلط پارس هاي وحشي و تمدن سوز بر وطن شان نبودند، و تا قرن چهار ق . م بارها بر عليه آنان قيام كردند، و هخامنشيان وحشي و سياه انديش، كه با حقه بازي و ناجوانمردي امپراطوري آنها را دزديده بودند، در حين سركوبي قيامها، تمام آثار تاريخي آنها را نيز نابود كردند تا حافظه تاريخي و هويت آنها را محو كنند. امروزه بقاياي سوخته و خراب شده اين آثار در صدها تپه باستاني در آذربايجان شاهد و گوياي جنايات بي حد و حصر هخامنشيان وحشي مي باشد. امروزه نيز در ايران، كساني كه خود را وارثين هخامنشيان وحشي معرفي ميكنند، با تمام قوا و با همان وحشيت اجدادشان، مشغول از بين بردن آثار تاريخي، زبان و مدنيت آذربايجان هستند.

"اسرحدون" براي سركوبي قيام ماد مركزي در سالهاي 673-674 ق . م بدانجا اردو فرستاد. و در كتيبه اي از "اسرحدون" شاه آشور از سال 673 ق.م چنين آمده است: من افراد عصيانگر "سرزمين قوتوم" و ماننا را از بين بردم و اردوي "ايش پاكا"ي ايشغوز را كه، نتوانست آنها را ( قوتتي ها و ماننا ييها) را نجات دهد، به زور سلاح مغلوب كردم." ( منبع 2 ص 245 )

از كتيبه هاي آشوريان، كه بعضا اسامي تك تك اقوام و طوايف ساكن ماننا و ماد مركزي را ذكر كرده اند، كاملا استنباط ميشود كه بانيان امپراطوري ماد همان قوتتي ها و ديگر خلق هاي خويشاوند با آنها بودند. اسامي شاهان ماد را در ليست شاهان سومر هم ميبينيم. ( منبع 2 ص 42 ) اين نيز دليل ديگري بر آريايي نبودن مادها ميباشد.

به عقيده "م . دياكونوف" دولت ماد ادامه حاكميت قوتتي ها بود، اما او همزمان وجود اقوام هندوايراني را در داخل امپراطوري ماد را محتمل ميداند. البته با در نظر گرفتن، اين حقيقت كه با تصرف منطقه فارس امروزي، طوايف ده گانه پارس نيز تحت حاكميت ماننا - ماد در آمدند، نوشته "دياكونوف" تا حدي صحيح ميباشد. ولي بايد توجه داشت آنها در قدرت حاكميت ماد هيچ نقشي نداشتند.

كلمه "ماد ، مه ته، ماتان" از زمانهاي قديم در بين اقوام قوتتي به صورت اسم استفاده ميشد ولي با شروع، از قرن 8 ق . م تا قرن 6 ق . م اين اسم بتدريج عموميت يافته و اقوام قوتتي ماد مركزي ( منطقه بين ميانه و كاشان امروزي ) بدان اسم ناميده شدند. در بين خلقهاي آلتايي در آسياي ميانه، داستان حماسه اي "ماداي قارا" مشهور بود و با كوچ گروههايي از تركهاي ايشغوز در حوالي 8-9 ق . م به آذربايجان، اين حماسه در بين مردم آنجا نيز مشهور شد، بطوري كه اشعار قهرمانيهاي "ماداي قارا" را در جنگهاي شان با آشوريان تجاوزگر ميخواندند، لذا رواج اين حماسه نيز در عموميت يافتن كلمه ماد موثر بوده است. امپراطوري ماد يك اتحاديه بزرگ از اقوام مختلف ترك - آلتائي بود و احتمال وجود طايفه اي با نام "ماد، ماداي" در بين آنها وجود دارد ولي اثبات شده نيست. ( منبع 1 ص 533 )

در زبان سومري نيز واژه ي "مادا" به معني سرزمين، سرزمين متمدن و واژه ي "ماتو" به معني سرزمين آمده است. ( منبع 7 ص 172 ) علاوه بر اينكه كلمه "ماداي" در بين اقوام آلتايي بصورت اسم مرد رايج بود، امروزه "ماداو" نام تپه، كوه و خرابه ي قديمي در تركمنستان ميباشد.

"ژان اوپرت" محقق شهير فرانسوي، مادها را توراني ( تركي) و اصلا از منطقه آلتاي ميداند. ( تاريخ ايران باستان جلد 1 ص 168 م . پيرنيا )

با توجه به اينكه تا به امروز، هيچ نوشته اي به زبان مخصوص "مادي"، اگر همچون زباني وجود خارجي داشته، پيدا نشده است، لذا كساني بخاطر منافع سياسي و جغرافيايي خود، از اين خلاء اطلاعاتي سوء استفاده كرده بدون هيچ مدركي، سعي كرده اند كه آنها را آريايي قلمداد كنند. اينها بيشرمي را تا به آن حد رسانده اند كه، كردهاي بدوي را به آنها منسوب ميكنند. چون فارسي در آذربايجان وجود ندارد تا پان فارسها آنها را به مادها منسوب كنند، لذا با پرروئي و زرنگي، برادران بدوي كردشان كه از تقريبا 90 سال پيش، به طور برنامه ريزي شده به مناطق جنوبي آذربايجان كوچانده شده اند ( اين مهاجرت هاي سازماندهي شده، هنوز هم با شدت ادامه دارد )، را به ناحق، وارثين امپراطوري ماد معرفي مي كنند. اكثريت عمده كردها در آذربايجان، كردهاي مكري، ميباشند كه در زمان صفوي، از موطن اصلي شان، بلوچستان به شمال عراق كوچانده شدند و از 90 سال پيش نيز به آذربايجان آورده شده اند. در ضمن آريائيها كه متشكل از 10 طايفه وحشي و بدوي بودند كه در بين سده هاي 7-9 ق . م از هندوستان به فلات ايران آمده، و در بخشي از خاك ايلام، يعني فارس و كرمان امروزي، ساكن شدند و كردها نيز جزوي از آنها بودند، البته عقب مانده ترين آنها، كه بعد از اسلام، بتدريج به مناطق ديگر پخش شدند.

كلمه "دياكو، ديوك" اسم رهبر قيام 673 ق . م ماد مركزي، كه از طرف آشوريان "داياكو" و يونانيان "دياكو"، و هرودت " يوكس" نوشته شده يك اسم قديمي تركي ميباشد كه از كلمه تركي قديم "تويكو، دويكو" به معني "نماينده مردم" گرفته شده است. ( منبع 1 )

كلمه "هارپاك"، اسم فرمانده خيانتكار ارتش ماد، يك اسم قديمي تركي ميباشد كه از دو كلمه تركي، " آر، ار" و " بك، بگ" تشكيل شده است. و اصل آن كلمه "آربك" ميباشد كه به با گذشت زمان در زبان عامه به "هارباك، هارپاك" تغيير يافته است. اسم "آرباك" در بين تركان قديم ، بصورت "هارپاق" و "قارپاق" نيز در بين عامه رايج بود. ( منبع 1 )

"همدان" از قديميترين شهرهاي آذربايجان و كلمه كاملا تركي ميباشد. قديميترين منبعي كه در آن به اين شهر اشاره كرده است، يك لوحه سومري ميباشد.در لوحه اي سومري از 2100 ق . م شاعره اي سومري، به نام " بيدا"، «به معني يگانه در زبان تركي باستان»، در شعري كه بخاطر فراق از پسرش كه در "همدان" زندگي ميكرد، سروده است؛ به كلمات و اسامي " كؤر"، " آراز"، " همدان" ؛ " ساز"، "تار"، "غم" ،"ايل" ،" آي"، " آد" به همان صورت امروزي اين كلمات در زبان تركي ، بكار برده است. ( پروفسور تاريف آذرتورك)

منابع ايلامي از آن شهر با نام "هال ماتا، هال ماتا نا" كه به معني "سرزمين ماتاها، سرزمين مادها" ميباشد، ياد كرده اند. كلمه "ماتا ، ماتانا" همان كلمه تركي "مه ته؛ ماتا؛ ماتان و مادا" ميباشد. در لوحه اي از "تيقلت پيله سر اول" از 1100 ق . م اسم اين شهر بصورت "امدانه" ذكر شده است كه نزديك به كلمه "همدان" ميباشد. اينكه همدان در لوحه اي ايلامي در 1400 ق . م سرزمين مادها ناميده شده، دليل محكم ديگري است دال بر غير آريايي بودن مادها؛ چونكه به نوشته خود پان فارسها و اربابانشان ( مثلا گيرشمن) آريايي ها براي اولين بار در حوالي قرن 8-9 ق . م پاي به فلات ايران گذاشتند. در كتيبه داريوش از آن شهر با نام "هگمتانه" ياد شده است.

"هرودت"، آن شهر را "آق باتان" ناميده است. همه اين كلمات در بين اقوام قوتتي، بنيانگذاران آن شهر، رايج، و مربوط به تركي باستان ميباشند. زماني كه اقوام بدوي هندوايراني پا به فلات ايران گذاشتند، حداقل 2000 سال از عمر اين شهر گذشته بود و با نام همدان معروف بود. ( منبع 1 )

اسم "كياكسار" ( 586-653 )، فاتح نينوا كه در كتيبه داريوش در "بيستون" ، " هؤوخشتره" و در نوشتجات هرودت "كوآكسار" ذكر شده است، ريشه تركي دارد: "كي، كو" بصورت پسوند و پيشوند و به معني رهبر، باشچي و شاه بكار برده ميشد، و در بين قوتتي ها و ديگر خلق هاي آلتائي بومي ماننا - ماد، قرنها قبل از تشكيل امپراطوري ماد، رايج بود، مثل داسوكو ، كاراكو ، اورياكي ، ماشداكو، ديااوكو و...

" آخسئري ، آخسار" از اسمهاي معمولي در ماننا - ماد بود، مثلا اسم يكي از آخرين شاهان ماننا هم بود. كلمه "كياكسار" اسم شاه "امپراطوري ماد" نيز در اصل "آخسئري، اخسار" بود كه با گرفتن پيشوند "كي" به معني شاه، " كي + آخسئري = كيآخسئر = كياخسار = كياكسار " تبديل شده است. ( منبع 1 )

چون كه پارس ها از خود مدنيتي نداشتند و همه چيز را، حتي نوع لباس را، از اجداد تركها تقليد ميكردند، لذا بعدها اين اصطلاح ها را نيز به تقليد از قوتتي هاي ماد در داخل خود و در اسامي شاهان افسانه اي خود بكار بردند ، مثل كيقباد، كيكاووس، كيخسرو و ...
اشخاص و مراكز متعصب و افسانه پردازي كه مادها را آريايي معرفي ميكنند، قبلا وجود تمدن هاي درخشان ماننا، اورارتو، ايلام، كاسسي و غيره را كلا انكار ميكردند تا راحتتر بتوانند مادها را، آريائي هاي خيالي تازه از راه رسيده، معرفي كنند، ولي با كشفيات جديد باستانشناسي دهه هاي اخير، ديگر آبرويي براي آنها نمانده و مجبور شده اند كه حداقل به گوشه اي از حقايق اعتراف كنند. براي مثال، دكتر "رواساني"، پان فارس معروف در كتاب"جامعه بزرگ شرق، ص 302" و همچنين "رقيه بهزادي"، پان فارس ديگر در كتاب" قومهاي كهن در آسياي ميانه و ايران ، ص 264" هر دو بر عكس نوشته هاي قبلي شان؛ اعتراف ميكنند كه "در سرزمين ماننا و ماد مركزي از 4000 سال ق . م تا اواسط 700 ق . م فقط اقوام التصاقي زبان قوتتي، لولوبي، هوري، كاسسي و ... زندگي مي كردند، و اين اقوام بارها موفق به ايجاد دولتهاي مقتدري شده بودند، زبان آنها نزديك به زبان ايلامي بود." متاسفانه اينها با وجود اعتراف به اين حقيقت، باز هم، بدون ارايه مدركي، مادها را آريائي قلمداد ميكنند، بدون آنكه براي خواننده خود روشن كنند كه آن اقوامي كه به اعتراف خود اين پان فارس ها، حداقل بمدت 4000 سال، تا 700 ق . م ساكن آنجا بودند و در مقابل همه تجاوزگران، با رشادت از وطنشان دفاع كرده بودند، چطور يكدفعه ناپديد شدند؟ و آريائي هاي خيالي ايشان، از كجا و چطور يكدفعه در آنجا ظاهر و امپراطوري ساختند، تاريخ كه هيچ اثر و نشاني از افسانه هاي اين گروه رابه ما نميدهد. البته جاي بسي تاسف است كه عده اي از روي تعصب قومي و منافع سياسي، علم تاريخ را با دروغها و جعلياتشان آلوده ميكنند و به تارخ بشريت خيانت ميكنند.

از شاهان ماد و ماننا تا كنون هيچ لوحه و يا كتيبه اي پيدا نشده است، به احتمال زياد هخامنشيان و ساسانيان براي از بين بردن هويت تاريخي آنها، و ابدي كردن حاكميت وحشيانه خود، آثار نوشتاري آنان را نابود كرده اند. ولي باوجود آن در تپه هاي مارليك، حسنلو، مجيد تپه در 50 سال اخير مهرهايي با خط ميخي پيدا شده است كه مربوط به دوران ماننا و ماد ميباشند ( 600-1800 ق . م ) ولي متاسفانه حاكميت شوينيستي فارس اجازه تحقيق بر روي آنها را نداده و معلوم نيست كه آنها را به كجا برده اند. "عزت الله نگهبان" رئيس سابق اداره باستانشناسي ايران و سرپرست كاوشگري در تپه " مارليك" رودبار در كتاب "ظروف فلزي مارليك ، ص 14-15" به اين مهرها كه شبيه مهرهاي تركي پيدا شده در"ايسيك گؤل" بودند، اشاره كرده و نوشته است كه چند سطري نوشتجات بر روي مهرها بود، ولي راجع به نوع خط، زبان و محتواي نوشتجات سكوت كرده است.

همچنين در سال 1374 شمسي در تپه اي در نزديكي شهر "اهر" لوحه اي زرين با نوشته اي تركي با خط اورخون پيدا شد، و عكس اين نوشته در ص 310 كتاب " تاريخ ديرين تركان ايران، جلد 1" وجود دارد. در آنجا نيز رژيم پان فارس ايران از تحقيق بر روي اين لوحه جلوگيري كرد. هر انسان آزاده و صديقي بايد از خود بپرسد كه، چرا حكومت نژادپرست و شوينيستي فارس ايران از شناخته شدن محتواي اين نوشتجات واهمه دارد و اگر اين نوشتجات به زباني غير از زبان تركي بود، مطمئنأ آنها را مخفي نميكردند، و يا اگر به زبان به اصطلاح آريايي بود كه خبر كشف آنرا در بوق و كرنا مي دميدند."ويل دورانت" تاريخدان مشهور آمريكايي در كتاب "تاريخ تمدن، مشرق زمين گهواره تمدن، ص 141" ادعاي تمدن آفريني آريايها را قويأ رد كرده و مينويسد "آريائيها ( هند و اروپائي ها )، در هيچ جايي از دنيا از خودشان تمدني را بوجود نياورده اند بلكه آنرا از ملت هاي ديگر، خصوصا سومرها، بابل و مصر ياد گرفته اند".

"هرودت نيز در ص 321 جلد 2 تواريخ" درباره سطح تمدن پارسها مينويسد كه: پارس ها بر عكس مادها، هنوز به مرحله شهرنشيني نرسيده بودند، و از 10 قبيله پارسي، 6 قبيله كوچ نشين و 4 قبيله ده نشين بودند و شاهان هخامنشي به خاطر خصوصيات ايلاتي و بدوي خود، دائمأ در بين پايتخت كشورهاي فتح شده شان، يعني بابل، همدان، شوش و بعضأ سارد، ييلاق و قشلاق ميكردند.

ماد مركزي از لحاظ اقتصادي، سياسي، اجتماعي، در مقايسه با ماننا، عقب مانده بود، لذا با اتحاد آن دو سرزمين، ماننا به مركز اقتصادي، صنعتي و اجتماعي امپراطوري مبدل شد. ( منبع 2 ص 140 )

قبل از تشكيل امپراطوري ماد توسط اقوام همنژاد و همزبان بومي ساكن ماننا و ماد مركزي، دهها حكومت كوچك و نيمه مستقل، تحت حاكميت شاهان محلي كه همزمان رهبريت ديني ايالت خود را بر عهده داشتند، وجود داشت. اين مناطق شاه نشين كه تعداد آنها زياد بود، تابع شاه بزرگ مملكت بودند؛ كه " شاهين شاهي" شاه شاهان ناميده ميشد. ( مثل شاهان دولت ماننا )؛ كلمه "شاه ،،شاو" در اصل كلمه اي آشوري بوده كه در بين اقوام التصاقي زبان آذربايجان نيز رايج شده و اصطلاح تركي "شاهين شاهي" به معني شاه شاهان، نيز از آن كلمه درست شده و از آن زمان رايج شده بود كه بعدها بصورت "شاهنشاه" در فارسي نيز استفاده شده است.

اشياء و آثار پيدا شده مربوط به دوره مادها، مثلا جام زرين حسنلو، كاملا شبيه آثار هوري ها، قوتتي ها و ماننا ها ميباشد كه نظريه پوچ آريائي بودن مادها را كلا رد ميكند، و اثبات ميكند كه تشكيل دهندگان امپراطوري ماد، همان اولاد هوري ها، قوتتي ها و ديگر خلقهاي آلتايي بودند.

"محمد تقي مصطفوي" رئيس اداره باستانشناسي ايران، در باره پياله زرين ماننايي پيدا شده در حسنلو نوشته: "هنر بكار رفته در آن، نه فقط در ايران، بلكه در دنيا بي نظير است". ( منبع 1 ص 389 )

البته كه اقوام وحشي و بدوي آريايي كه بدنشان را با تكه پوستي مي پوشاندند قادر به آفريدن همچون كار هنري نبودند.
در اراضي ماننا - ماد، هنوز هم بعد از گذشت 3000 سال، بوميان آنجا در آنجا ساكن بوده و زبان باستاني خود ( زبان تركي) را حفظ كرده اند.

تاريخ نويسان مغرضي كه نوشتجاتشان را بنا به سفارشات بعضي مراكز قدرت، در پيشبرد اهداف سياسي مشخصي، مي نويسند. با پيدا كردن يك كلمه يا اسمي كه شباهت ظاهري با كلمات هندواروپايي دارد سعي ميكنند كه ملتي را آريايي قلمداد كنند، هرچند كه صدها نام، كلمه تركي و ديگر مدارك تاريخي عكس آن را نشان بدهد.

امروزه معاني تمام شش قبيله ماد كه هرودت در كتاب "تواريخ" ذكر كرده است، در زبان تركي اشتقاق يابي شده است. هرچند كه آن اسامي در كتيبه هاي آشوري، بابلي و ... ديده نميشود و احتمالا افسانه اي بيش نيستند. مطالعه نامهاي شهرها و ولايات ماد مركزي نيز نشان مي دهد كه آنان آريايي نبودند.

منابع:

1ـ "تاريخ ديرين تركهاي ايران"، پروفسور "م . ت . ذهتابي"
2ـ "تاريخ ماد"، دياكونوف، ترجمه كريم كشاورز
3ـ "سلطنت اغوز" آلتاي ممدوف
4ـ "تاريخ تمدن، مشرق زمين گهواره تمدن" ويل دورانت
5ـ "ظروف فلزي مارليك"، عزتالله نگهبان، ص 14-15"
6ـ "هحامنشي، اشكاني، ساساني" علي اكبر سرافراز، ص 121
7ـ Delitzsch Friedrich, Sumerische Glossar, Leipzig-1914, s. 172